Umowa indeksowana

Część cyklu tematycznego
Temat	Umowa kredytu

Umowa indeksowana jest jedną z form umowy kredytu wytworzoną przez sektor bankowy. Prawidłowa nazwa to umowa kredytu indeksowanego do kursu waluty obcej.

Geneza

Umowa indeksowana jest wytworem praktyki bankowej, prawdopodobnie spowodowanym chęcią udzielania kredytów dewizowych przez banki nie posiadające zezwoleń dewizowych [TODO Podać żródło!]. Pierwsza wzmianka o tego typu umowie datowana jest na 1993 r. znajdując się w książce KREDYTY - Poradnik dla praktyków, gdzie na stronie 128, raptem wspomina o kredytach indeksowanych.

Jest to stopa procentowa, niezmienna w całym okresie trwania umowy kredytowej. Ten typ oprocentowania nie jest obecnie zbyt szeroko stosowany ze względu na inflację. Występuje przy krótko terminowych kredytach konsumpcyjnych, kredytach indeksowanych lub przy kredytach dewizowych, w których środki zostały uzyskane od banku zagranicznego na bazie stałej stopy procentowej. 

Narodowy Bank Polski wydaje się zareagować na praktykę bankową, nakazując w Załączniku nr 1 do uchwały nr 11/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 14 października 1998 r. (poz. 54), raportowanie  transakcji złotowych indeksowanych jako sald złotowych uwzględnianych w rachunku pozycji walutowej.

Kontrowersje

Praktyka bankowa podaje, że umowa indeksowana jest wynikiem ewolucji produktów bankowych [TODO Podać żródło!], będącą odpowiedzią na niedogodności umowy denominowanej. Podawanym powodem jest potencjalny brak środków wyrażonych w złotych niezbędnych na realizacje celuu umowy. Nie sposób przyjąć takiego wyjaśnienia z uwagi na naturę umowy kredytu, która udzielając dostępu do ustalonej kwoty kredytu, nie zmusza jednoceśnie do wykorzystania całości dostępnych środków. W przypadku umowy denominowanej wystarczyło więc, aby bank przyznał kredyt w wysokości +10% przewidując wahania kursu walut w najbliższej przyszłości, tak aby ilość środków starczyła na określony w umowie cel zawarcia umowy.

Legalność

Argumenty aprobujące

Zasada swobody umów

Umowa indeksowane jest uznawana przez praktykę bankową oraz judykaturę za jedną z możliwych form umowy kredytu (tak: SN I CSK 1049/14) na postawie zasady swobody umów.

Tak ujęta „umowa kredytu indeksowanego” mieści się, oczywiście, w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant (art. 353¹ k.c. w zw. z art. 69 prawa bankowego).

Opinii SN nie można przyjąć za wiążącą, jako pozbawioną podstawowych elementów wykładni prawa. Sąd Najwyższy jest ciałem operującym w ramach systemu prawa i wydając ocenyprawne powinien opierać się na ustawie. Niestety tego elementu w opinii SN zabrakło.

Nowacja

Krok dalej wykonał SSO Grzegorz Chmiel (III C 1073/14) doszukując się w umowie indeksowanej instytucji prawa cywilnego - polegającej na zmianie jednego zobowiązania na drugie tzn.nowacji. Wstępnie posługuje się jednak zwrotem "zbliżony do nowacji" , co oznacza że nie jest to jednak nowacja.

W skutek zadziałania klauzuli indeksacyjnej, w momencie wypłaty kwoty kredytu dochodzi zatem do zaistnienia skutku zbliżonego do nowacji zobowiązania, w skutek czego w miejsce pierwotnego zobowiązania do zwrotu wskazanej w umowie kwoty w złotych powstaje zobowiązanie do zwrotu równowartości tej kwoty w walucie indeksacji. 

W dalszej części uzasadnienia wyroku, podaje już z pewnością, że chodzi o nowację:

2. Istotą umowy kredytu indeksowanego jest to, iż kredyt udzielony i wypłacony zostaje w walucie polskiej, lecz w chwili jego uruchomienia dochodzi do nowacji zobowiązania, w skutek której w miejsce zobowiązania do zwrotu kwoty kredytu w złotych powstaje obowiązek zwrotu równowartości tej kwoty w walucie obcej, obliczonej według wskazanego w umowie kursu wymiany. Kredyt ten jest zatem zarówno kredytem złotowym, jak i kredytem walutowym, w momencie wypłaty kredytu jego charakter ulega bowiem zmianie.

Okazuje się jednak, że robi to aby wykazać brak możliwości kontroli abuzywności kaluzuli indeksacyjnej, jako świadczenia głównego.

3. Mechanizm nowacji zobowiązania stanowi nieodłączny element konstrukcyjny umowy kredytu indeksowanego, definiujący i charakteryzujący tę umowę, co oznacza iż wprowadzająca go klauzula indeksacyjna stanowi postanowienie określające główne świadczenie umowy w rozumieniu art. 385 1 kc i art. 4 ust. 2 Dyrektywy 93/13, i jako taka nie może być poddana kontroli pod kątem jej abuzywności wobec konsumenta.

Argumenty odrzucające

Indeksacja

Słowo indeksacja zastosowane w nazwie umowy należy odczytywać w systemie nazewnictwa praktyki bankowej, w którym oznacza ono związanie wyceny z dowolnym indeksem ekonomicznym. Jest to jednak definicja oderwana od znaczenia języka polskiego a także angielskiego, w którym oznacza zmianę wysokości świadczenia pieniężnego w ramach zmian wskaźnika cen tj. inflacji. Należy uznać, że jest to słowo specjalizowane, które nie powinno znaleźć się w umowie z konsumentem, powodując jego dezorientację.

Koncepcja indeksacji została wypracowana na początku XX w. w doktrynie francuskiej i dotyczy wyłącznie regulacji świadczeń w stosunku do indeksu cen w celu utrzymania wartości ekonomicznej świadczenia, o czym dowiadujemy się z artykułu J.P.Levy.

Indeksacja jest ogólnie znanym elementem języka polskiego, którego słowniki definiują to słowo jako "stałe zwiększanie płac i świadczeń socjalnych odpowiednio do wzrostu cen"

Indeksacja w sferze systemu prawam jest specjalizowaną odmianą waloryzacji stosującej wskaźnik inflacji w calu utrzymani wartości ekonomicznej świadczenia pieniężnego. W pojęciu zwyczajowym oraz ekonomicznym, jest operacją mającą na celu likwidację niekorzystnego wpływu inflacji na świadczenie pieniężne.

Zasada swobody umów

Swoboda umów nie może godzić w naturę stosunku. Jeśli naturą stosunku jest oddanie dokładnie tego co się dostało, to wówczas nie można tego modyfikować powołując się na swobodę umów. Dodatkowo prawo bankowe ściśle oznacza jakie czynności bankowe może podejmować bank (art.5), określa to także decyzja zezwalająca na utworzenie banku. We wniosku należy podać jakie czynności bank chce podejmować (TODO: źródło). Brakuje tu miejsca na stosowanie umów nienazwanych. Skoro kredyt indeksoany nie mieści się w granicy art. 69 prawa bankowego, ale powstanie takiej umowy jest dozwolone, to jest to umowa nienazwana. Należy zauważyć, że nazewnictwo jest kwestią poboczną. Liczy się treść normatywna, do której należy dotrzeć dokonując wykładni prawa. Jeśli treścią normatywną jest zwrot ściśle określonej sumy, to umowa dopuszczająca zwrot innej sumy, nie jest normatywnie tożsama z pierwszą.

Zmiana waluty długu

Przepisy kodeksu cywilnego nie zawierają możliwości zmiany waluty długu zobowiązania pieniężnego ze złotego polskiego za walutę zagraniczną. Jedyną teoretyczną możliwością jest tzw.nowacja.

Nowacja

Nie można zgodzić się z oceną klauzuli indeksacyjnej w zakresie nowacji, ponieważ wymagałoby to zawarcia dwóch oddzielnych umów. Umowy kredytowe są natomiast tak skonstruowane, że trudno tam dopatrywać się umorzenia zobowiązania w złotówkach aby wyrazić je w innej walucie. Zgodnie zaś z przepisami (art.506 §2), podpartymi orzecznictwem [TODO: Podać źródła!], nowacja nie może być domniemywana.

Art. 506. § 2. W razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy wierzyciel od dłużnika weksel lub czek.

Kolejnym argumentem jest to, że nie może dojść do nowacji już na samym początku funkcjonowania zobowiązania. Do tego, nowacja wymaga konsensusu, czyli zarówno jedna i druga strona muszą się zgodzić na nowe świadczenie. Przy konstrukcji umów kredytowych nie ma natomiast możliwości na odstąpienie od umowy przez konsumenta, jeśli to nowe świadczenie by mu nie odpowiadało. Ono jest narzucone. Prowazi to do wniosku, że w umowie indeksowanej nie można się doszukać nowacji.

Waloryzacja umowna

Prawo cywilne udostępnia jedyną postać zmiany wysokości świadczenia pieniężnego tj.waloryzację umowną, art.358¹ §2. Waloryzacja umowna nie może zostać uznana za podstawę umowy indeksowanej, ponieważ z zasady nie zmienia ona natury świadczenia a jedynie wpływa na jego wysokość. W szczególności klauzula waloryzacyjna nie zmienia waluty długu. Kwestia legalności zastosowania waloryzacji umownej w umowie kredytu wychodzi poza ramy tego artykuły, znajdując się w zakresie omówienia tzw. umowy waloryzowanej.